ظاهر و باطن معافیت‌های هسته‌ای ایران/ پای انتخابات ۲۰۲۰ درمیان است؟

جارستان به نقل از تیک؛ عدم تمدید معافیت های هسته ای ایران از سوی ترامپ نشان چربش قدرت طیف تندروتر به رهبری «پمپئو» و نشانه شکست کمپین فشار حداکثری علیه ایران است.

«مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا شامگاه چهارشنبه در یک پیام توئیتری نوشت: «امروز، من پایان معافیت تحریم‌ها برای [همکاری در] پروژه‌های مرتبط با برجام در ایران را که ظرف ۶۰ روز اجرایی می‌شود، اعلام می کنم».

وی در ادامه این پیام توئیتری مدعی شد: «تشدید [فعالیت‌های هسته‌ای] مداوم ایران روشن کرد که این همکاری باید پایان پذیرد. تلاش‌های بیشتر برای زیاده طلبی هسته‌ای تنها باعث اِعمال فشار بیشتر بر رژیم خواهد شد».

وزیر خارجه آمریکا در پیامی دیگر که متعاقب این پیام منتشر شد، نوشت: «من همچنین دو هدایت کننده اصلی برنامه غنی سازی هسته‌ای ایران را تحریم می‌کنم- مجید آقایی و امجد سازگار. دانشمندان ایرانی باید انتخاب کنند: یا یک فعالیت صلح آمیز خارج از حوزه اشاعه [تسلیحات هسته‌ای] را دنبال کنند یا خطر تحریم شدن را بپذیرند».

شکست کمپین فشار حداکثری آمریکا علیه ایران

اگرچه کمپین فشار حداکثری آمریکا علیه ایران تأثیراتی بر اقتصاد ایران و وضع معیشت مردم داشته اما این کمپین به اهداف خود نرسیده است.

بر همین اساس عدم تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران از سوی آمریکا نشانه شکست این کمپین در اهداف اعلامی خود است. بر همین اساس و به منظور فشار بر ایران معافیت‌های هسته‌ای ایران که پیش از این توسط ترامپ چند بار تمدید شده بود دیگر تمدید نشد تا معتقدان به فشار حداکثری بر ایران بتوانند وسیله‌ای برای فشار بیشتر تا رسیدن به اهداف اعلامی خود بیابند؛ اهدافی که غایت ادعایی آن تغییر نظام در ایران بود.

بر این اساس کمپین فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران، اسب خود را زین کرده تا در آخرین سال ریاست جمهوری ترامپ بتواند ایران را وادار به کاری کند که بر نتایج انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۰ تأثیر بگذارد.

کمپینی که با این تصمیم نشان داده به اهداف اعلامی خود در قبال ایران دست نیافته است. ساعاتی قبل از این تصمیم دولت ترامپ بود که نفتکش سوم ایران هم وارد آب‌های ونزوئلا شده بود.

این کمپین در صدد است تا از رهگذر عدم تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران، ایران را در مسیری قرار دهد تا بتواند اهداف خود را دنبال کند. در زمانی که افکار عمومی آمریکا در نتیجه عملکرد بد دولت ترامپ به انتقاد از دولت می‌پردازد و ترامپ بیم آن دارد این عملکرد بر انتخابات ریاست جمهوری در ۲۰۲۰ سایه بیفکند این اهداف می‌تواند جنبه‌های مختلفی نیز به خود بگیرد.

پروفسور «فرانک فن هیپل» در این خصوص می‌گوید: «چیزی که به نظر می‌آید این است که پایان این معافیت‌ها با هدف تحریک ایران به از سرگیری غنی سازی ۲۰ درصدی اورانیوم و همچنین جلوگیری از صادرات اورانیوم غنی شده مازاد صورت گرفته است.

پمپئو ممکن است بعد شروع به بحث و تفسیر کند که: نگاه کنید، ایران با تولید و نگهداری از اورانیوم غنی شده در حال نزدیک شدن به بمب هسته‌ای است، ما باید ایران را از طریق بمباران تاسیاست هسته‌ای اش متوقف کنیم! … در داخل کشور نیز، ترامپ از مردم می‌خواهد تا توصیه‌های بهداشتی عمومی را نادیده بگیرند و به زندگی و کسب و کار خودشان به مانند همان دوران قبل از همه گیری کرونا برگردند. ما تازه به رقم ۱۰۰ هزار مرگ تائید شده بر اثر کرونا رسیده‌ایم و تشویق مردم به نادیده گرفتن توصیه‌های بهداشتی، باعث مرگ و میر بسیار بیشتر نیز خواهد شد.

حالا مشخص شده که هرکاری که رئیس جمهور ترامپ انجام می‌دهد، مرتبط با تلاش او برای برنده شدن در انتخابات است و به نظر می‌رسد که او ناامید شده است. اما او در واقع باید فکر کند که چنین اقداماتی به او کمک خواهند کرد- شاید با منحرف کردن افکارعمومی و توجهات مردم به شکست‌ها رهبری کاخ سفید در واکنش به همه گیری کرونا چنین هدفی برای ترامپ به دست آید.»

بر این اساس یکی از اهداف عدم تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران متوجه کردن افکار عمومی آمریکا از مسائل داخلی به موضوعی خارجی با تحریک ایران است.

معافیت‌های هسته‌ای ایران چه بود؟

در این معافیت‌های تحریمی، به شرکت‌های روسی، اروپایی و چینی اجازه داده می‌شد تا بدون ایجاد مجازات‌های آمریکایی به کار خود در تأسیسات هسته‌ای غیرنظامی ایران ادامه دهند.

در واقع لغو تحریم‌ها مربوط به کار روسیه در نیروگاه هسته‌ای بوشهر، کمک چینی‌ها در طراحی مجدد راکتور آب سنگین اراک و کمک‌های اروپایی در تولید رادیوایزوتوپ های پزشکی در راکتور تحقیقاتی تهران است.

در این میان، شرکت ملی هسته‌ای چین (یک شرکت دولتی در چین) و شرکت روساتوم (از کشور روسیه) به ترتیب در رآکتور آب سنگین اراک و سایت هسته‌ای فردو فعالیت کرده اند.

همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران، یکی از بندهای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با گروه ۱+۵ است. بر این اساس، دولت وقت آمریکا معافیت‌هایی را برای برخی از تحریم‌های یکجانبه مربوط به صادرات اقلام قابل استفاده در برنامه هسته‌ای به ایران، صادر می‌کرد.

دولت کنونی آمریکا علی‌رغم خروج از برجام در اردیبهشت سال گذشته همکاری‌های هسته‌ای میان ایران و اعضای باقی‌مانده در برجام را از شمول تحریم‌ها معاف کرده بود. هدف دولت آمریکا اطمینان از این بود که ایران غنی‌سازی اورانیوم خودش را در سطح محدود نگاه می‌دارد و آن را ارتقا نمی‌دهد.

چرا دولت ترامپ معافیت‌های هسته‌ای ایران را تمدید می‌کرد؟

برخی کارشناسان منع اشاعه هسته‌ای بر این باورند که صدور معافیت‌های مذکور انگیزه تهران برای افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم را کاهش داده و پنجره‌ای ارزشمند را برای کسب اطلاعات درباره برنامه هسته‌ای این کشور گشوده است.

به رغم فشارهای فزاینده از سوی اعضای تندرو و جنگ طلب حزب جمهوریخواه در کنگره، وزارت خارجه آمریکا به طور مرتب این معافیت‌ها را تمدید می‌کرد و آنها را برای تحت کنترل درآوردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران ضروری می‌دانست.

«استیو منوچین» وزیر خزانه داری آمریکا یکی از افرادی بود که بر تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران پافشاری می‌کرد. وی معتقد بود تمدید معافیت به نفع رژیم منع گسترش سلاحهای هسته‌ای است.

یکی از مخالفان منوچین در این خصوص به وبگاه «فری بیکن» گفته بود، «هرچند ماه یکبار، استیو منوچین برای حفظ توافق هسته‌ای و تضعیف پویش فشار حداکثری ترامپ علیه ایران یک دلیل جدید سرهم می‌کند. دفعه قبل [وزارت] خزانه داری بهانه‌ای در مورد دیپلماسی اروپایی مطرح کرد.این بار نیز از ویروس کرونا به عنوان یک دستاویز بهره گرفت.دفعه بعد هم خواهند گفت که شرایط خیلی حساس است. عذر و بهانه‌ها تغییر می‌کنند اما سیاست همچنان دست نخورده باقی می ماند».

پروفسور «پل پیلار» از مقامات ارشد سازمان سیا آمریکا و استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا در خصوص این اختلافات در دولت ترامپ به خبرگزاری مهر گفته بود: «پومپئو وزیر امور خارجه یکی از سخت‌ترین و تندروترین سیاستمداران در رابطه با ایران بوده است. وی، در سخنان خود و بدیهی است که در ذهن خود، تمام سوالات مربوط به سیاست در قبال ایران را به این مسئله که ایران باید مجازات و تحریم شود تا حد ممکن ساده کرده است. شاید او از این ترسیده باشد که گسترش چشم پوشی از همکاری‌های هسته‌ای، حمایت از تحریم‌های دیگر علیه ایران را تضعیف می‌کند. منوچین آشکارا تصدیق کرد که تمدید چشم پوشی به نفع منع گسترش سلاحهای هسته‌ای است. وی همچنین ممکن است نگران این قضیه بوده باشد که لغو چشم پوشی ها در زمانی که همه از امریکا می‌خواهند در میانه بحران کرونا ویروس و به دلایل بشردوستانه تحریم‌های ایران را لغو کند چگونه ممکن است به نظر آید.»

در حالیکه «منوچین» توانسته بود چند بار ترامپ را برای تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران متقاعد سازد نهایتاً این دیدگاه «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا بود که از مخالفان اصلی تمدید این معافیت‌ها بود و نهایتاً هم دیدگاه او حاکم شد.

در واقع یکی از اهدافی که برای تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران از سوی دولت آمریکا عنوان می‌شد «تمدید محدودیت‌های هسته‌ای ایران» بود. برای نمونه در یکی از بیانیه‌های وزارت خارجه آمریکا متعاقب تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران آمده بود: «این تصمیم، به حفظ نظارت بر برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران کمک کرده، مخاطرات اشاعه هسته‌ای را کاهش می‌دهد، توان ایران برای کاستن از “زمان گریز” لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را محدود می‌کند و مانع از آن می‌شود که حکومت ایران بتواند اقدام به بازسازی سایت‌های خود برای مقاصد حساس اشاعه‌ای کند.»

از دید برخی کارشناسان همکاری هسته‌ای بین المللی با ایران در تهران، اراک و بوشهر جهت کمک به ایران است تا بتواند برنامه هسته‌ای خود را در تولید سلاح هسته‌ای کم رنگ کند. در واقع از دید این کارشناسان این یک اقدام منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است.از دید این کارشناسان بنابراین برای کسانی که هشدارهایی درباره سلاح هسته‌ای احتمالی ایران می‌دهند و با تمدید معافیت برنامه هسته‌ای ایران مخالفت می‌کنند، این اقدام معنی ندارد.

چرا دولت آمریکا اینبار معافیت‌های هسته‌ای ایران را تمدید نکرد؟

مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا و گروهی از سناتورهای جمهوریخواه به رهبری تام کاتن در راستای اعمال فشار علیه ایران و نیز از بین بردن بخش‌های باقیمانده از توافق هسته‌ای حاصله با ایران در دوران اوباما به دنبال حذف این معافیت‌ها بوده اند.

به اعتقاد این مخالفان تمدید معافیت‌های هسته‌ای ایران، این معافیت‌ها به ایران اجازه می‌دهد تا در فعالیت‌های محدود هسته‌ای از جمله در رآکتور آب سنگین اراک- که به ادعای منتقدان، با تأمین پلوتونیوم موردنیاز مسیر تهران را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای همواره می‌کند! – مشارکت نماید.

باید توجه داشت کشورهای غربی همکاری هسته‌ای درخور توجهی با ایران ندارند و فقط چین و روسیه هستند که در برخی موارد با تهران همکاری می‌کنند. لذا عدم تمدید این معافیت‌ها نمی‌تواند با موضعگیری منفی کشورهای اروپایی همراه باشد. هر چند دولت ترامپ خیلی هم توجهی به آنها در خصوص برجام نداشته است.

در پایان باید توجه داشت ترامپ از اردیبهشت سال گذشته با نقض تعهدات دولت آمریکا، خروج یکجانبه این کشور از توافق هسته‌ای چندجانبه را اعلام کرد، هرچند همزمان معافیت‌های مربوط به همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران در مراکز اراک، بوشهر و فردو را تمدید کرده بود که نهایتاً همین معافیت‌ها را نیز لغو کرد.

پیش از این نیز برخی نمایندگان کنگره پیش از این در نامه‌ای از ترامپ خواسته بودند تا در راستای تلاش برای ادامه فشار حداکثری علیه ایران، آخرین رگه‌های باقی‌مانده از توافق هسته‌ای برجام را نیز برای همیشه از بین ببرد.

نهایتاً دیدگاه این افراد در دولت ترامپ حاکم شد و معافیت‌های هسته‌ای ایران تمدید نشد. اقدامی که به نظر می‌رسد می‌تواند کارکرد انتخاباتی نیز برای کمپین ترامپ داشته باشد. در واقع طیف تندرو در دولت ترامپ تلاش می‌کند تا برجام را کاملاً نابود سازد و درصدد هستند تا تعهدات اسمی چین، روسیه و اروپا ذیل برجام را متوقف کنند.

آنچه مسلم است برنامه هسته‌ای ایران به فعالیت خود ادامه خواهد داد. اما اصرار ترامپ بر عدم تمدید معافیت هسته‌ای ایران بر رژیم منع اشاعه هسته‌ای تأثیر منفی خواهد داشت.

وی در ادامه این پیام توئیتری مدعی شد: «تشدید [فعالیت‌های هسته‌ای] مداوم ایران روشن کرد که این همکاری باید پایان پذیرد. تلاش‌های بیشتر برای زیاده طلبی هسته‌ای تنها باعث اِعمال فشار بیشتر بر رژیم خواهد شد».
وزیر خارجه آمریکا در پیامی دیگر که متعاقب این پیام منتشر شد، نوشت: «من همچنین دو هدایت کننده اصلی برنامه غنی سازی هسته‌ای ایران را تحریم می‌کنم- مجید آقایی و امجد سازگار. دانشمندان ایرانی باید انتخاب کنند: یا یک فعالیت صلح آمیز خارج از حوزه اشاعه [تسلیحات هسته‌ای] را دنبال کنند یا خطر تحریم شدن را بپذیرند».